Η  Σμύρνη

Τα παλιά χρόνια

Ο Γάλλος αρχαιολόγος Jardi  γράφει:

      «Κατά τον ΣΤ΄ αιώνα δεν υπήρχε άλλη ελληνική περιφέρεια, που θα μπορούσε να συναγωνιστεί την Ιωνία τόσο στην πνευματική της ανάπτυξη, όσο και στην οικονομική ευρωστία». Την ίδια περίοδο που οι Έλληνες της ηπειρωτικής Ελλάδας με δυσκολίες προσπαθούσαν να βγουν από την ημιβαρβαρότητα Οι Ίωνες πιστοί στον πολιτισμό του Αιγαίου και των επιτεύξεων της Ανατολής, πλούτιζαν με τη δουλειά τους και χαίρονταν τα αγαθά της ευφορίας και της ειρήνης. Ενδεικτικό είναι, πως η λέξη ειρήνη, που την αποδέχτηκαν όλοι οι Έλληνες είναι Ιωνικής προέλευσης. Ο  Ηρόδοτος λέει, ότι οι Ίωνες έκτισαν τις πολιτείες τους κάτω από το καλύτερο κλίμα του κόσμου, που γνώρισε. Πλήθος είναι ακόμη οι   περιηγητές, που εκθειάζουν την Ιωνία και κυρίως τη Σμύρνη.(Σατωβριάνδος -  Φλωμπέρ).

      Στο σημερινό αφιέρωμα θα επιχειρήσουμε ένα οδοιπορικό στη Σμύρνη των τελευταίων αιώνων, για να παρακολουθήσουμε την πορεία του πολυάριθμου ελληνικού στοιχείου, που μέσα στις πλέον αντίξοες συνθήκες κατάφερε, να κυριαρχήσει στην πνευματική, κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλης.

Κεντρικοί σταθμοί στο οδοιπορικό  αυτό:

Α. Τα χρόνια ακμής του ελληνικού πληθυσμού

  -χρόνια αληθινά ευτυχισμένα στο καύχημα της Ιωνίας με την ελληνική παιδεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

      -την πνευματική κίνηση και τον ελληνικό τύπο, τα θέατρα

      - την οικονομία και το εμπόριο

Β. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μετά την απόβαση του Ελληνικού στρατού έως την τελική καταστροφή.

Τον δραματικό επίλογο  

Τα Σχολεία της Σμύρνης

      Όταν μαύρα σκοτάδια ζώσανε τη Ρωμιοσύνη, ανοίχτηκε το 1707 το πρώτο σχολείο στη Σμύρνη. 

Και από την κατάργηση και μετά του παιδωμαζώματος, χαλαρώθηκαν η βία και οι καταπιέσεις και άρχισαν να ιδρύονται σχολεία σε μεγάλες πόλεις

      Η Εκκλησία όλο αυτό το διάστημα διατηρούσε μέσα από την ορθόδοξη πίστη  την  ελληνική γλώσσα και συνέβαλε στην τόνωση παράλληλα με το θρησκευτικό συναίσθημα των ελλήνων και την  αφύπνιση της εθνικής συνείδησης. 

      Το 1743 λειτούργησε η ξακουστή  «Ευαγγελική Σχολή» με τα παραρτήματά της, 

      -Τη βιβλιοθήκη, σχεδόν σαράντα χιλιάδων τόμων 

      -Το Μουσείο με τρεις χιλιάδες εκθέματα (αγάλματα, επιτύμβιες στήλες και πλούσια συλλογή 15.000 νομισμάτων) 

Το 1747 τέθηκε κάτω από την προστασία της Μ. Βρετανίας.

      Συντηρούνταν από ενοίκια ακινήτων , υποτροφίες μαθητών, εισιτήρια,, ελέγχους και τίτλους μαθητών, δωρεές, εράνους τόκους και  προσφορές της δημογεροντίας.

      Δίδαξαν ο Θ. Καΐρης, Βενιαμίν Λέσβιος, Και φοίτησε ο Αδαμάντιος Κοραής.

      1803 ιδρύθηκε «Νέα Δημόσια Σχολή» που μετονομάστηκε σε

 «φιλολογικό Γυμνάσιο». Δίδαξαν Κ. Κούμας, Κ. Οικονόμου κ.ά

Λίγο μετά την επανάσταση του 1821 και τις σφαγές στη Σμύρνη η Ευαγγελική Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της . Μετά το 1828 αποκαταστάθηκε η γαλήνη και άρχισε πάλι η λειτουργία της. Το 1844 κάηκε πάλι, αλλά ανοικοδομήθηκε γρήγορα και άρχισε τη λειτουργία της.

      Δημιούργησε ακόμη πολλά παραρτήματα και ανεξάρτητη   εμπορική σχολή.

Υπήρχαν ακόμη πολλά κοινοτικά και ιδιωτικά σχολεία

Αλληλοδιδακτικό σχολείο και ελληνογαλλικό  Λύκειο.

      Δημιουργούνται χωριστά σχολεία θηλέων. Το 1830 δημιουργήθηκε το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο θηλέων που στεγάστηκε αργότερα στον περίβολο του μητροπολιτικού ναού της αγίας Φωτεινής και λειτουργούσε με έξοδα της εκκλησίας. 

Αντιλαμβάνονται την σπουδαιότητα της γυναικείας μόρφωσης και γύρω στα 1900 όλα τα κορίτσια μαθαίνουν γράμματα.

      Υπήρχαν ακόμη πάνω από 20 ιδιωτικά παρθεναγωγεία.

      Και το 1881 το αριστοκρατικό «Ομήρειο Παρθεναγωγείο»

Σύλλογοι και σωματεία

      Η πνευματική κίνηση στη Σμύρνη και στα περίχωρα συμπληρωνόταν από τη δραστηριότητα πολλών συλλόγων φιλεκπαιδευτικών, μουσικών, γυμναστικών  κ.α

Με ωραίους και υψηλούς στόχους, όπως: την ίδρυση αναγνωστηρίων  και εντευκτηρίων για διαλέξεις 

      Λέσχες που ασχολούνταν όχι μόνο με τα επαγγελματικά τους ενδιαφέροντα, αλλά και πλούσιο κοινωνικό έργο.

      Γυμναστικοί σύλλογοι για να αποκτήσουν οι νέοι γερά και άλκιμα σώματα.

Λέει ο Χρυσόστομος: ότι «επετέλεσε μέγα έργο ο Πανιώνιος με το να εμπνεύσει στους νέους την αγάπη του ύδατος και του αναπεπταμένου αέρος και του ελεύθερου φωτός, τον έρωτα για την ρυθμική κίνηση και προς την γυμναστική»

      Δεν πρέπει να παραλείψει κανείς το Ελληνικό ορφανοτροφείο της Σμύρνης. Με νυκτερινή σχολή. Διδασκαλείο 

Οικονομική ζωή

      Στις εύφορες παραλίες της Δ. Μ. Ασίας ο ελληνικός πληθυσμός προοδεύει στη γεωργία, στη βιομηχανία και το εμπόριο.

       Οι έλληνες χρησιμοποιούσαν γεωργικές μηχανές και υπήρχε ιδιαίτερη ανάπτυξη. στην ελιά, στον καπνό, στο αμπέλι και τη συκιά 

      Οι τεράστιες ποσότητες των προϊόντων της γεωργίας οδήγησαν στην μεταποίηση και από τη βιοτεχνία στη βιομηχανία.

-Η μεταποίηση της ελιάς σε λάδι, βρώσιμες ελιές και σαπούνι.

-Του σιταριού σε αλεύρι  και ζυμαρικά

-Του σταφυλιού σε κρασί, σταφίδα και οινοπνευματώδη ποτά.

-Του μαλλιού και του βαμβακιού σε νήματα και υφάσματα

-Των κουκουλιών σε μεταξωτά κ.ά

      76%εργοστασίων ήταν ελληνικά.

      Η ανάπτυξη αυτή διαμορφώθηκε μέσα σε ένα κλίμα  παντελούς κρατικής αδιαφορίας. Και  οι έλληνες  όπως παντού έτσι και εδώ, εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο την προαιώνια αρετή της φυλής, του εμπόρου και μεταπράτη.

      Η περίφημη προκυμαία της Σμύρνης Και είναι η βάση και το ορμητήριο, από το οποίο, προωθείται ο ελληνικός πληθυσμός και το εμπόριο.

      Το εξαγωγικό εμπόριο της Σμύρνης είναι από τα πιο σημαντικά της Μεσογείου Γύρω στα 2.500 ατμόπλοια και 3.000 ιστιοφόρα άραζαν κάθε χρόνο στο λιμάνι.

      Καραβάνια έφερναν στις αποθήκες και τα καταστήματα των ελλήνων βαμβάκια, νήματα, μαλλιά άγκυρας, περσικά χαλιά, βαφές, φαρμακευτικά είδη, κερί, σπόγγους , κριθάρια , δέματα καπνού, λάδια, κρασιά, σύκα σταφίδες όλα με προορισμό την Ευρώπη.

      Και από την άλλη προσορμίζονταν τα καράβια με μετάξια Βενετίας, αργυρόχρυσες στόφες Λυών, λουλάκι από Άγιο Δομήνικο , ζάχαρη, καρυκεύματα από Αμερική και χαρτιά, υαλικά, σίδερο εργαλεία κ.ά

      Στο λιμάνι ήταν και τα γραφεία, οι εταιρείες, αντιπροσωπείες, τα προξενεία, πρακτορεία, ασφαλιστικές εταιρείες, χρηματιστήριο και κέντρα ,καφενεία λέσχες κ.α

Αρχιτεκτονική

      Ως αληθινό σταυροδρόμι πολιτισμών, θρησκειών και μυστηρίων η Σμύρνη συγκεντρώνει από τον 16ο αιώνα ευρωπαίους, που κατοικούν στον Φραγκομαχαλά

      Από τον 19ο αιώνα προσελκύει μια πλούσια ευρωπαϊκή ελλίτ και από το 1855, έρχονται έλληνες από όλη την Ελλάδα και από τα μέρη, που ήταν υπόδουλα ακόμη, μετά από ευνοϊκές νομοθετικές ρυθμίσεις.

      Έργα υποδομής που έγιναν από ξένους και που συντελούν στην ανάπτυξη και το εμπόριο: 

      Το φωταέριο, η ύδρευση, το σιδηροδρομικό δίκτυο που ενώνει τη Βαγδάτη με τη Σμύρνη και το νέο λιμάνι.

      Ο Φραγκομαχαλάς ως εμπορικό κέντρο  περνά στους Έλληνες και Αρμενίους και η ξακουστή «Ευρωπαϊκή οδός» συγκεντρώνει τα ωραιότερα και πλουσιότερα μαγαζιά, καλλιτεχνική κίνηση, εργαστήρια ζωγράφων , φωτογράφων, τυπογραφεία κ.ά

Το στυλ το αρχιτεκτονικό, που επικρατεί, είναι ο νεοκλασικισμός, κυρίως όμως ένας εκλεπτυσμένος εκλεκτικισμός seconde Empire ( Beaux Art) με αναφορές στο  πλούσιο ανάγλυφο ρεπερτόριο του μπαρόκ.

      Αξιόλογα Αρχιτεκτονικά έργα:

-Το καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής, σπουδαίο επίτευγμα αρχιτεκτονικής 

Το θέατρο της Σμύρνης (μικρογραφία του γαλλικού θεάτρου)

-Κτίριο Εθνικής Τράπεζας

      Στη μεγαλοαστική κατοικία των ελλήνων της Σμύρνης διακρίνει κανείς: 

Μάρμαρο, θολωτές οροφές με ανάγλυφα γύψινα θυρίδες βυζαντινές στους τοίχους για αγάλματα», ανατολίτικα χαλιά, βελούδα και μετάξι.

Προεπαναστατική εποχή

      Η Ρωμιοσύνη της Σμύρνης και της ευρύτερης Ιωνίας προσέφερε πολλά πριν αρχίσει η επανάσταση

      Κάτω από τη μύτη των Τούρκων φόρτωσαν με μπαρούτι και μολύβι και με την καθοδήγηση του φιλικού Ήβου Ρήγου και κατάφεραν να εφοδιάσουν τη Μάνη και την Πελοπόννησο κατά την έναρξη της επανάστασης.

      Τα κατορθώματα στην ηπειρωτική  Ελλάδα και στη θάλασσα, τα πλήρωναν οι κάτοικοι των νησιών, των Ιωνικών παραλίων, της Θράκης και της Πόλης ως αντίποινα με σφαγές και λεηλασίες.